Όπως αναφέρει ο Goleman στην πρόκληση του Αριστοτέλη «καθένας μπορεί να θυμώσει, είναι εύκολο. Αλλά να θυμώσεις με το σωστό άνθρωπο, στο σωστό βαθμό, για το σωστό λόγο, τη σωστή στιγμή και με το σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο».
Πολλοί περιγράφουν τα αισθήματα έντασης ως κάτι που εμφανίζεται και φεύγει ξαφνικά σαν μία καταιγίδα. Αν όμως βιώνουμε το θυμό μας ως μία καταιγίδα είναι σαν να μας συμβαίνει κάτι για το οποίο δεν έχουμε καμία ευθύνη και έλεγχο. Όσοι έχουν δυσκολία με την διαχείριση θυμού επιθυμούν να φύγει γρήγορα. Είναι σαν να έρχεται ένα συναίσθημα από το πουθενά, το οποίο δεν μπορούν να ελέγξουν. Σκοπός όμως δεν είναι να εξαφανίσουμε το θυμό γιατί είναι πολύ σημαντικό συναίσθημα. Τον χρειαζόμαστε όταν παραβιάζονται τα όρια μας, ώστε να είμαστε ασφαλείς και να μπορούμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και να επικοινωνήσουμε στους άλλους τι μας ενοχλεί.
Το πρόβλημα εστιάζεται σε περιπτώσεις που δεν μπορούμε να θυμώσουμε, ή που ο θυμός εκδηλώνεται με τρόπο ανάρμοστο ή δυσανάλογο με τη συνθήκη. Όσο παρατηρούμε τις αντιδράσεις μας, κατανοούμε και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις δύσκολες καταστάσεις. Όσο πιο δημιουργικά διαχειριζόμαστε τον θυμό μας, τόσο λιγότερο θα καταλήγει σε έντονες διαμάχες οργής.
Ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τον θυμό μας μαθαίνει στα παιδιά πως να αντιδρούν σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Αν οι βίαιες αντιδράσεις είναι μέσα στην καθημερινότητά της οικογένειας, τα παιδιά είτε οδηγούνται στον δρόμο της σκληρότητας όντας πεπεισμένα ότι η βία είναι ο μόνος τρόπος επίλυσης των προβλημάτων τους, είτε τρομάζουν με τις συγκρούσεις.
Έτσι είτε είναι έτοιμα για να αντιδράσουν, όποτε κρίνουν ότι απειλούνται, και ψάχνουν διαρκώς αφορμή για καβγά, είτε προσπαθούν να αποφύγουν πάσει θυσία ακόμη και την παραμικρή διαφωνία.
Στην άλλη όψη του νομίσματος είναι οι οικογένειες, όπου οι εντάσεις και οι διαφωνίες είναι ελάχιστες ως ανύπαρκτες δημιουργώντας μία επίπλαστη ηρεμία μέσω της αποσιώπησης των προβλημάτων και της αποφυγής έκφρασης του θυμού. Αυτό συχνά έχει ως αποτέλεσμα να οδηγεί σε αιφνίδιες εκρήξεις επιθετικότητας ιδιαίτερα από την πλευρά των παιδιών, τα οποία έχουν την ικανότητα να διαισθάνονται την ένταση, την οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν.
Είναι στα αλήθεια τα παραπάνω αυτό που θα θέλαμε για τα παιδιά μας;
Όπως δεν θέλουμε να τους μεταφέρουμε την έντασή μας, έτσι δεν θέλουμε και να τους μάθουμε ότι δεν υπάρχει θυμός κρύβοντας τον κάτω από το χαλί. Έτσι και αλλιώς ακόμη και αν προσποιούμαστε ότι δεν είμαστε θυμωμένοι, τα παιδιά διαισθάνονται τα συναισθήματά μας.
Ο τρόπος που οι γονείς λύνουν τα προβλήματά τους και αντιμετωπίζουν τις οικογενειακές κρίσεις δίνει το παράδειγμα στα παιδιά για τον τρόπο, με τον οποίο θα διαχειρίζονται τέτοιες καταστάσεις - ακολουθώντας είτε τον διάλογο και την επικοινωνία είτε τις φωνές και τις έντονες διαμάχες.
Συνήθως, είναι μικρές καθημερινές καταστάσεις που μπορεί να μας βγάλουν εκτός εαυτού. Δεν είναι λίγες οι φορές που εκνευριζόμαστε έντονα με όχι ιδιαίτερα σημαντικά γεγονότα, τα οποία δρουν ως “η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι”. Οι έντονοι ρυθμοί στη ζωή μας σε συνδυασμό με την προσωπική μας ιστορία συχνά μας καθιστούν αδύναμους να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της καθημερινότητας, με αποτέλεσμα σπάνια να αφιερώνουμε χρόνο για να νοηματοδοτήσουμε και να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας.
Έτσι, μία καθημερινή αναποδιά όπως να σπάσει ένα παιδί ένα ποτήρι ή να μην αρνείται να διαβάσει σύντομα μπορεί να εξελιχθεί σε ένα φαύλο κύκλο έντασης με φωνές και απόδοση ευθυνών. Το πόσο αποτελεσματικά διαχειριζόμαστε τέτοιες περιπτώσεις, σχετίζεται κυρίως με την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα της ανυπομονησίας, της ενόχλησης και του εκνευρισμού σε στιγμές έντασης.
Αυτά τα μικρότερης έντασης συναισθήματα είναι που πρέπει να διαχειριστούμε εγκαίρως, τη στιγμή δηλαδή που εκδηλώνονται, γιατί διαφορετικά συσσωρεύονται στον χρόνο και μεταμορφώνονται σε πιο έντονα συναισθήματα όπως εκείνο της απογοήτευσης και του έντονου θυμού ή οργής που μπορεί να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή.
Με αυτό τον τρόπο θα δίναμε ένα καλό μάθημα στα παιδιά για το πως μπορούν να διαχειριστούν την διαβάθμιση του συναισθήματος τους από την απλή ανυπομονησία ως την έντονη επιθετικότητα.
Μπορούμε να διδαχθούμε απο τα μικρά παιδιά τρόπους εκτόνωσης της έντασης. Όταν ξαφνικά σταματούν ό,τι κάνουν και στρέφονται σε δραστηριότητες που απαιτούν κίνηση, όπως το να τρέξουν, να ζωγραφίσουν, συχνά εκτονώνουν με αυτό τον τρόπο την καταπιεσμένη τους ενέργεια. Με τον ίδιο τρόπο, μπορούμε και εμείς οι ενήλικες να αποφορτιστούμε από την ένταση μέσω της κίνησης αντί να βγαίνουμε εκτός εαυτού: πηγαίνοντας παραδείγματος χάριν έναν περίπατο, χορεύοντας, ή ακόμη και πλένοντας το αυτοκίνητο.
Αν δεν έχουμε χρόνο για κάποια σωματική δραστηριότητα, μπορούμε απλά να εστιάσουμε στην αναπνοή μας, παίρνοντας βαθιές διαφραγματικές αναπνοές και μετρώντας ως το δέκα. Στόχος άλλωστε είναι να εκτονωθεί η ένταση για να μπορούμε να διαχειριστούμε πιο καθαρά και αποτελεσματικά τα συναισθήματά μας. Εκτός ότι αυτό μας εξασφαλίζει την ηρεμία μας, είναι και ένα υπέροχο παράδειγμα για τα παιδιά.
Μπορεί συχνά να το ξεχνάμε, όμως τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με προβλήματα, που μπορεί στον κόσμο των ενηλίκων να φαντάζουν απλά και ανόητα, αλλά στον δικό τους κόσμο είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Και τα παιδιά λοιπόν έχουν κάθε δικαίωμα να εκφράσουν το θυμό τους, ακριβώς όπως και οι ενήλικοι. Ο τρόπος με τον οποίο θα τον εκφράσουν εξαρτάται άμεσα από το μοτίβο έκφρασης θυμού της οικογένειας τους.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι επιτρέπεται να βλάπτουν άλλους ή να καταστρέφουν πράγματα. Συγκεκριμένες συμπεριφορές όπως είναι οι κλωτσιές, το δάγκωμα, οι σπρωξιές δεν είναι αποδεκτές και αυτό πρέπει να επικοινωνείται στα παιδιά κατάλληλα και έγκαιρα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να τα βοηθήσουμε να βρουν εναλλακτικούς τρόπους να εκφράσουν τα αυτά τα συναισθήματα. Ό,τι όμως και να τους πούμε, αυτό που θα μιμηθούν στο τέλος είναι ο τρόπος που διαχειριζόμαστε εμείς αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα.
Είναι επίσης σημαντικό για τα παιδιά να κατανοήσουν ότι θα υπάρξουν και στιγμές που οι γονείς τους θα θυμώσουν ο ένας με τον άλλο, και θα λύσουν παρ’ όλα αυτά τις διαφορές τους. Η ειλικρίνεια σε σχέση με τέτοια περιστατικά τα κάνουν να αισθανθούν ασφαλή μαθαίνοντας παράλληλα ότι οι διαφωνίες είναι μέσα στην ζωή χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η αγάπη σταματά.
Μαθαίνουν επίσης ότι δεν λαμβάνονται όλες οι αποφάσεις με ευκολία, εφόσον κάποιες αποφάσεις περνούν μέσα από διαφωνίες. Όντας ειλικρινείς με τα παιδιά μας μετατρέπουμε μία στιγμή έντασης σε ένα μάθημα ζωής σχετικά με την διαπραγμάτευση και τα επιχειρήματα. Αυτές οι δεξιότητες θα τους χρησιμεύσουν σε κάθε φάση της ζωής τους.
Δεν χρειάζεται να είμαστε τέλεια πρότυπα για τα παιδιά μας, καθώς θα υπάρξουν και στιγμές που θα χάσουμε την υπομονή μας και θα βγούμε εκτός εαυτού. Το σημαντικό είναι να μπορούμε να το αναγνωρίσουμε και να ζητήσουμε συγνώμη για την συμπεριφορά μας. Έτσι τα παιδιά μας θα μάθουν ότι ο θυμός δεν είναι κάτι κακό με το οποίο πρέπει να παλέψουν, αλλά ένα συναίσθημα που οφείλουμε και μπορούμε να διαχειριστούμε δημιουργικά.
Μυρτώ Φραγκάτου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές:Συναισθηματική Νοημοσύνη Daniel GolemanChildren learn what they leave - Dorothy Law Nolte & Rachel HarrisComprehensive Anger Management Gene Montesarelli