Γενιές γυναικών μεγάλωσαν με την νουθεσία “μπρος στα κάλλη τι είναι ο πόνος”.
Στριμώχτηκαν σε κορσέδες, σε στενά ρούχα, λιμοκτόνησαν για να ακολουθήσουν τα πρότυπα της ομορφιάς.
Περιόρισαν τον εαυτό τους σε σώματα “άλλων”, σε άβολα ρούχα και παπούτσια κυνηγώντας την ομορφιά και την θηλυκότητα αγνοώντας ότι ήταν πάντα εκεί.
Ανατρέχοντας τόσο στο παρελθόν όσο και στο σήμερα θα βρει κανείς πολλά παραδείγματα που επιτάσσουν στις γυναίκες να τροποποιήσουν τις φυσικές τους ιδιότητες για να ακολουθήσουν τα πρότυπα ομορφιάς της εκάστοτε εποχής, τα οποία συχνά ήταν ακραία και κάποιες φορές αντιφατικά. Όσο περισσότερες γυναίκες έτειναν να πληρούν αυτά τα πρότυπα, οι απαιτήσεις διαφοροποιούνταν ξανά διατηρώντας τις εξιδανικευμένες τους διαστάσεις, που ήταν δύσκολο έως και ανέφικτο να επιτευχθούν, με την απογοήτευση να παραμονεύει αναπόφευκτα.
Η πρακτική του δεσίματος των πελμάτων στην Κίνα ήταν από τις πρώτες προσπάθειες αντικειμενοποίησης του γυναικείου σώματος διαφοροποιώντας το από τη φυσική του κατάσταση. Σύμφωνα με το έθιμο έδεναν τα πόδια πεντάχρονων κοριτσιών, ώστε κατά το μεγάλωμα τα δάχτυλα των ποδιών να στρίβουν μόνιμα κάτω από τις καμάρες με αποτέλεσμα να μικραίνει το μέγεθος τους. Όσο πιο στενό ήταν το δέσιμο, τόσο πιο μικροκαμωμένες γίνονταν και θεωρούνταν πιο ελκυστικές. Το επίπονο αυτό έθιμο σταμάτησε επιτέλους τον εικοστό αιώνα, αφού αμέτρητες γενιές γυναικών είχαν υποστεί αυτό το μαρτύριο ως το αντίτιμο της “ομορφιάς”.
Τον δέκατο έκτο αιώνα οι γυναίκες της Ευρώπης στριμώχνονταν σε κορσέδες από σκληρά υλικά. Ένα κομμάτι από μέταλλο ή ξύλο ισοπέδωνε το στήθος και την κοιλιά, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να αναπνεύσουν ή ακόμη και λυγίσουν την μέση τους. Ένα ακόμη πιο σκληρό υλικό από λυγισμένο ξύλο δεμένο με ταινίες κρατούσε τα φορέματα μακριά από το σώμα τους, γεγονός που καθιστούσε δύσκολο ακόμη και το να καθίσουν. Η βασίλισσα Αικατερίνη της Γαλλίας εισήγαγε έναν νέο τρόπο δεσίματος της μέσης από σίδερο, με στόχο να συρρικνωθεί η μέση στο ιδανικό για την εποχή μέγεθος. Κατά τον δέκατο έβδομο αιώνα η μέση εξακολουθούσε να δένεται, ενώ η μόδα απάλλαξε το στήθος και τους γοφούς από την καταπίεση, ενώ άρχισε να γίνεται δημοφιλές το χλωμό δέρμα ως δείγμα ευμάρειας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται ευρέως μία λευκή κρέμα από μόλυβδο, που αποδείχτηκε τοξική, με στόχο να τονιστεί η χλωμάδα.
Οι στενοί κορσέδες επανήλθαν στην μόδα στην Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική στα μέσα του 19ου αιώνα και πολλές γυναίκες ρίσκαραν την υγεία τους φορώντας τους. Το στενό δέσιμο είχε συχνά ως συνέπεια προβλήματα στους πνεύμονες και στα εσωτερικά όργανα. Παρά τις συμβουλές των γιατρών που προειδοποιούσαν για τις πιθανές ζημιές σε εσωτερικά όργανα, οι γυναίκες συνέχιζαν να ακολουθούν τη μόδα με τις λιποθυμίες να είναι συχνή αντίδραση σε αυτές τις πρακτικές, εφόσον εμποδιζόταν η αναπνοή. Προς το τέλος του αιώνα η μόδα επίτασσε στενή μέση και γεμάτους γοφούς, οπότε πολλές γυναίκες έκαναν διατροφή για να πάρουν βάρος προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποκτήσουν μικρότερη μέση, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αναφορές για γυναίκες που αφαίρεσαν με χειρουργικό τρόπο κάποια από τα χαμηλότερα πλευρά τους προς επίτευξη της ιδανικής εικόνας.
Τον εικοστό αιώνα το γυναικείο σώμα άλλαξε αρκετές φορές ακόμη με αρκετές γυναίκες, να προσπαθούν να ακολουθήσουν τα standards. To 1920 το ιδανικό σώμα απαιτούσε λεπτά πόδια και γοφούς, μικρό στήθος και κοντά μαλλιά, ενώ η γυναίκα αναμενόταν να είναι κοινωνικά και φυσικά δραστήρια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αρκετές γυναίκες να δένουν στο στήθος τους για να ανταποκριθούν στα standards της εποχής. Το 1950 το ιδανικό σώμα επανήλθε στο σχήμα κλεψύδρας, ενώ το 1960 το πρότυπο της ομορφιάς ακολούθησε την έφηβη Twiggy, με αποτέλεσμα αρκετές γυναίκες να κάνουν εξαντλητικές δίαιτες.
Η απαίτηση για αδύνατο σώμα διατηρήθηκε για αρκετά χρόνια, ενώ κατά τις πρόσφατες δεκαετίες τα standards άρχισαν να συνδυάζουν αντιφάσεις, όπως το πολύ λεπτό σώμα και το μεγάλο στήθος. Αυτές οι αντιφατικές απαιτήσεις είχαν ως αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να αναπτύξουν αρνητική εικόνα σώματος, ενώ αρκετές στράφηκαν στην πλαστική χειρουργική, σε διάφορες ουσίες αδυνατίσματος και εξαντλητικές δίαιτες προσδοκώντας να επιτύχουν τα αντιφατικά πρότυπα με όποιο ρίσκο. Οι διαρκείς εξαντλητικές δίαιτες επηρέαζαν την διάθεση, την ικανότητα συγκέντρωσης, ενώ οι απαιτήσεις ομορφιάς οδηγούσαν σε νευρική ανορεξία ή βουλιμία. Σύμφωνα με τους Sorensen και Pechacek η ομάδα που ξεκινούσε το κάπνισμα πιο συχνά ήταν νεαρές γυναίκες με στόχο να περιορίσουν το αίσθημα πείνας. Τα ψηλά τακούνια προκαλούσαν προβλήματα στη μέση, ενώ εμπόδιζαν την γυναίκα να τρέξει σε περίπτωση κινδύνου.
Η κοινωνική πίεση για το τέλειο σώμα μπορεί να συνδεθεί με την αύξηση περιπτώσεων νευρικής ανορεξίας και βουλιμίας, ενώ η έμφαση στην εξωτερική εικόνα της γυναίκας και η επιμονή προς την συμμόρφωση με τα εκάστοτε πρότυπα εντείνουν το stress επηρεάζοντας παράλληλα την αυτοεκτίμηση.
Και αυτό γιατί η κοινωνική αυτή πίεση έχει ως αποτέλεσμα οι γυναίκες να βλέπουν το σώμα τους από μία εξωτερική προοπτική. Έτσι η αντικειμενοποίηση του σώματος μεταμορφώνεται σε αυτο-αντικειμενοποίηση. Μαθαίνουν ότι το πιο σημαντικό για μία γυναίκα είναι η εικόνα του σώματος της. Αυτή η εικόνα “πρέπει” να συμμορφώνεται στις απαιτήσεις της εποχής, που ορίζουν το “αποδεκτό” σώμα. Τα μηνύματα αυτά αργά ή γρήγορα μεταμορφώνονται σε μία αυστηρή εσωτερική φωνή με κριτικό βλέμμα. Μια φωνή που παρατηρεί μόνο την εξωτερική εικόνα αδιαφορώντας συχνά για το πως νιώθει αυτό το σώμα μέσα στους περιορισμούς, που του επιβάλλονται, ενώ έχει ως αποτέλεσμα κάποιες γυναίκες να στερούνται χαράς κατηγορώντας το σώμα τους για αυτό.
Λες και η ζωή συμβαίνει έξω από το σώμα, αφού η εικόνα του μπορεί να ιδωθεί μόνο μέσω των άλλων. Η αξία αυτής της εικόνας αρχίζει να υπονομεύει την αυτο-αξία.
Η ομορφιά όμως είναι μία έννοια που δεν ποσοτικοποιείται, καθώς βασίζεται κυρίως σε υποκειμενικές κρίσεις. Όταν ζητείται από τους ανθρώπους να ορίσουν την ομορφιά συνήθως αναφέρουν αφηρημένες, προσωπικές ποιότητες αντί για εξωτερικές και μετρήσιμες.
Η ομορφιά είναι ένα ιδανικό όμοιο με την αλήθεια και την καλοσύνη, και η “απόκτησή” της δεν απαιτεί εξηγήσεις. Από την άλλη η θετική εικόνα σώματος δεν αφορά στο να πιστεύεις ότι το σώμα σου δείχνει όμορφο, αλλά το να αγαπάς το σώμα σου ανεξάρτητα από το πως φαίνεται. Σκέψου κάποιον που αγαπάς πολύ και έπειτα φαντάσου να τον υποβάλλεις στους περιορισμούς, που συχνά υποβάλλουμε τον εαυτό μας.
Αν τα πρότυπα ομορφιάς επηρεάζουν σημαντικά την διάθεσή σου, είναι καιρός να το αναγνωρίσεις διερευνώντας παράλληλα τις πεποιθήσεις σου γύρω από την ομορφιά, μια ομορφιά που δεν περιορίζει, μα σου επιτρέπει να απολαμβάνεις κάθε στιγμή χωρίς ντροπή και ενοχές.
Να μπορείς να βιώνεις τον εαυτό σου ως όλον και το σώμα ως ένα εργαλείο, που δεν ορίζει το ποια είσαι, αλλά σε βοηθάει να νιώθεις και να βιώνεις κάθε στιγμή.
Μυρτώ Φραγκάτου, Ψυχολόγος MSc - Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές:
● Beauty is the beast των Elayne A. Saltzberg & Joan Chrisler, 1995● More than a body, Lexie Kite & Lindsay Kite, 2020