Illustration

Όλοι φοβούνται κάποιες φορές

Ο φόβος ξεκινάει από πολύ νωρίς στην ζωή ενός παιδιού. Οι δυνατοί θόρυβοι τρομάζουν τα περισσότερα μωρά. Ο σωματικός πόνος, όπως είναι αυτός που συνδέεται παραδείγματος χάριν με την επίσκεψη στο γιατρό, τους δημιουργεί αγωνία. Στην πορεία προστίθενται και άλλοι φόβοι: ο φόβος για τους ξένους, για το να μείνει μόνο του, για το σκοτάδι, ή για τέρατα κάτω από το κρεβάτι του.
Όλα αυτά είναι μέρος της ανάπτυξης του παιδιού. Όσο αναπτύσσεται ο εγκέφαλος του, τόσο διαφοροποιείται και η φαντασία του, με αποτέλεσμα να μπορεί από κάποιο σημείο και μετά να απεικονίζει αυτά που μπορεί να συμβούν. Ο φόβος του μικρού παιδιού συνδέεται κυρίως με το τώρα, όσο όμως αναπτύσσεται, αναδύονται φόβοι και για το μέλλον.
Μέσα από την διαδικασία του φόβου και την κατάλληλη υποστήριξη από τους γονείς του, το παιδί μαθαίνει αρχικά ότι ο φόβος είναι μία παροδική κατάσταση που λειτουργεί σαν ένα κύμα: έρχεται και μετά φεύγει. Επιπλέον, μέσω του φόβου δημιουργείται η ικανότητα του παιδιού να προφυλάσσεται από κινδύνους. Όσο μεγαλώνει είναι σε θέση να ξεχωρίσει έναν πραγματικό από έναν φανταστικό φόβο.
Οι νέες καταστάσεις είναι για πολλά παιδιά τρομακτικές. Η πρώτη μέρα στο σχολείο, στον οδοντίατρο μπορεί να είναι αρκετά έντονες εμπειρίες. Μπορούμε να τα βοηθήσουμε να βιώσουν ομαλά αυτές τις εμπειρίες μέσω της υποστήριξης και της ενθάρρυνσης μας εκφράζοντας την εμπιστοσύνη μας προς τα παιδιά. Παρατηρήστε την στάση του παιδιού σας την επόμενη φορά που θα του πείτε “Θα τα πας μια χαρά. Ξέρω ότι μπορείς να το χειριστείς”. Σίγουρα, τα μικρότερα παιδιά χρειάζονται περισσότερη προετοιμασία για εντελώς νέες καταστάσεις, το οποίο μπορεί να επιτευχθεί με μία επίσκεψη στον παιδικό σταθμό πριν ξεκινήσει η σχολική χρονιά. Με αυτό τον τρόπο του δίνεται η δυνατότητα να εξοικειωθεί με την νέα συνθήκη.
Πολλά από αυτά που φοβίζουν τα παιδιά μπορεί να εκπλήξουν τους γονείς. Μπορεί να φοβηθούν για πράγματα που οι γονείς θεωρούν δεδομένα, είτε αυτό είναι ένας σκύλος, είτε ένα δέντρο με ξεραμένα κλαδιά. Μπορεί ακόμη να νιώθουν φόβο ακούγοντας μεταφορικές εκφράσεις. Ένα τρίχρονο κορίτσι ρώτησε την μητέρα της “μαμά, αλήθεια θα πεθάνεις από τη χαρά σου; αυτό είπες στον μπαμπά”. Συχνά, τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τις μεταφορές. Αυτό το μικρό κορίτσι χρειαζόταν από τη μαμά της να της εξηγήσει τι εννοούσε και να την κάνει να νιώσει ασφάλεια με μία αγκαλιά.
Τα παιδιά δεν λένε συχνά τι τα απασχολεί, με αποτέλεσμα οι γονείς να μην γνωρίζουν τι τρομάζει τα παιδιά τους σε καθημερινή βάση. Για παράδειγμα δεν είναι λίγα τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό από άλλα παιδιά στο σχολείο, στην γειτονιά ή ακόμη και από τα αδέρφια τους. Μπορεί να τα πειράζουν, να τα εκφοβίζουν, να τα κοροϊδεύουν. Τα μικρότερα παιδιά δεν ξέρουν πως να εκφράσουν το γεγονός ότι έχουν πληγωθεί και ότι φοβούνται, ενώ τα μεγαλύτερα ίσως πιστεύουν ότι πρέπει να λύσουν μόνα τους το πρόβλημα. Είναι καλό να αφιερώσουμε λίγο χρόνο και να μάθουμε πως τα πηγαίνουν με τα άλλα παιδιά στο σχολείο.
Προτιμήστε να θέτετε ερωτήματα του τύπου “τι συνέβη σήμερα στο σχολείο” αντί του γενικού “πως ήταν σήμερα η μέρα σου”, καθώς υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να λάβετε κάποια πιο συγκεκριμένη απάντηση. Στην περίπτωση που το παιδί μοιραστεί μαζί σας κάτι που το ενοχλεί στο σχολείο, η βέλτιστη επιλογή είναι να συζητήσετε μαζί του τι θα μπορούσε να είχε κάνει και πως θα ήθελε να εξελιχθεί η κατάσταση που το ενόχλησε νοηματοδοτώντας παράλληλα το συναίσθημα του. Όταν το παιδί αποκτήσει επίγνωση του τι θέλει, θα είναι σε θέση να αναπτύξει ένα δημιουργικό πλάνο προσαρμογής για την επόμενη φορά που θα συμβεί κάτι αντίστοιχο.
Μία ακόμη πηγή φόβου για τα παιδιά είναι η τηλεόραση και το διαδίκτυο, καθώς μπορεί να έρθουν σε επαφή με βίαιες σκηνές που θα δουν στις ειδήσεις, σε κάποιο video ή σε κάποια διαφήμιση. Ακριβώς επειδή τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να διαχωρίσουν την αλήθεια από την πραγματικότητα πρέπει να τα προστατεύσουμε. Είναι καλό να γνωρίζουμε τα όρια των παιδιών μας και να περιορίζουμε την έκθεση τους σε τέτοιες σκηνές προσπαθώντας παράλληλα να τους παρέχουμε τις απαραίτητες εξηγήσεις, που μπορούν να διαχειριστούν ανάλογα με την ηλικία τους.
Υπάρχουν όμως και στιγμές που δεν υπάρχει κάποιος μαγικός τρόπος να προστατεύσουμε τα παιδιά από τον φόβο τους. Σε στιγμές αληθινής κρίσης δεν αρκεί μόνο μία αγκαλιά για να εξαφανιστεί ο φόβος και η θλίψη που τις συνοδεύει, ειδικά στις περιπτώσεις που επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινή ρουτίνα της οικογένειας. Σε αυτές τις περιπτώσεις που μπορεί να αφορούν σε απώλεια ζωής, υγείας, εργασίας ή διαζύγιο, τα παιδιά αισθάνονται φόβο και ας μην μπορούν να κατανοήσουν επακριβώς τις επιπτώσεις.
Όταν ένα παιδί ακούσει τυχαία ότι ο πατέρας του μπορεί να χάσει την δουλειά του, είναι πολύ πιθανό να φοβηθεί ότι η οικογένεια μπορεί να καταλήξει χωρίς σπίτι ή φαγητό. Αν ο πατέρας εξηγήσει στο παιδί ότι θα τα καταφέρουν και ότι μπορεί απλά να χρειαστεί να περιορίσουν κάποια έξοδα, θα του δώσει την ευκαιρία να νιώσει ασφαλής και ισότιμο μέλος της οικογένειας.
Αν όμως κάποια θέματα δεν συζητηθούν από φόβο των γονέων πως θα νιώσει το παιδί, το μόνο σίγουρο είναι ότι ο φόβος θα παραμείνει και θα συνεχίσει να μεγαλώνει μέσα στην άγνοια.
Ανεξάρτητα από τον λόγο για τον οποίο το παιδί σας νιώθει φόβο, πρέπει να αντιμετωπίσετε την κατάσταση με σοβαρότητα. Με λίγα λόγια καλείστε να δείτε την πραγματικότητα μέσα από τα μάτια του παιδιού αποφεύγοντας εκφράσεις του τύπου “μην είσαι ανόητο”, “αυτό δεν είναι τίποτα”, “μην κάνεις σαν μωρό” το μόνο που καταφέρνουμε είναι να μειώνουμε το παιδί αφήνοντας το φόβο να μεγαλώνει υπογείως. Έτσι το παιδί παιδί μένει με ένα μόνιμο αίσθημα φόβου, μία γενικευμένη αγωνία που μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τον τρόπο που σχετίζεται και αντιμετωπίζει νέες καταστάσεις.
Επιπλέον, τα παιδιά ενστερνίζονται τους φόβους των γονέων. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ οι γονείς φοβούνται πολύ στην προσπάθεια τους να προστατεύσουν τα παιδιά τους από κινδύνους προσπαθώντας παράλληλα να μην τους περάσουν παράλογη ανησυχία ή φόβους. Για παράδειγμα, θέλουμε τα παιδιά μας να είναι προσεκτικά με τους ξένους, αλλά να μην πιστεύουν ότι κάθε άτομο που δεν γνωρίζουν είναι εχθρικό και θέλει το κακό τους. Θέλουμε να κρατάμε οπτική επαφή μαζί τους, αλλά να μην νιώθουν ευάλωτα όταν είναι μακριά μας. Θέλουμε να είναι ασφαλή στην πανδημία, αλλά να μην γίνουν μικροβιοφοβικά.
Είναι πράγματι μεγάλη πρόκληση να μεγαλώσουμε παιδιά με αυτοπεποίθηση, και ταυτόχρονα να διασφαλίσουμε ότι δεν θα κινδυνεύσουν. Αυτό το δίλημμα δεν έχει εύκολες απαντήσεις και έτσι ο κάθε γονιός πρέπει να ζυγίσει πως θα απαντήσει σε κάθε ερώτηση, όπως και πόση αυτονομία θα επιτρέψει στο παιδί και σε ποια ηλικία.
Ως γονείς πιστεύουμε ότι πρέπει να δείχνουμε δυνατοί. Θέλουμε να νιώθουν ότι μπορούν να βασιστούν πάνω μας για να είναι ασφαλή. Την ίδια όμως στιγμή πρέπει να έχουμε το θάρρος να είμαστε και ευάλωτοι και να μοιραζόμαστε τις στιγμές που αισθανόμαστε φοβισμένοι. Με αυτό τον τρόπο τους δείχνουμε ότι όλοι φοβούνται κάποιες φορές και ότι αυτό που έχει σημασία είναι ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τον φόβο μας. Τα παιδιά μαθαίνουν πως να χειρίζονται τους φόβους τους παρατηρώντας πως διαχειριζόμαστε τους δικούς μας. Ας τα αφήσουμε να παρατηρήσουν πως αναζητούμε στήριξη από φίλους, συγγενείς ή τον σύντροφο μας όταν το χρειαζόμαστε, καθώς και πως παρέχουμε υποστήριξη και ασφάλεια σε εκείνα, όταν φοβούνται.
Ο τρόπος με τον οποίο αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα μας και διαχειριζόμαστε τις δύσκολες στιγμές παρέχει ένα πρότυπο, που θα ακολουθήσουν και τα παιδιά μας σε αντίστοιχες συνθήκες. Ας μάθουμε στα παιδιά μας ότι είναι εντάξει να φοβούνται.
Μυρτώ Φραγκάτου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές: Children’s fears: Small and Large - Marianne Klauser StalderChildren learn what they leave - Dorothy Law Nolte & Rachel Harris