“Ήσουν πάντα εκεί για τους άλλους αλλά ποτέ για τον εαυτό σου. Ήσουν ο γελωτοποιός όταν ο άλλος έκλαιγε, λιμάνι απάνεμο για καράβια που είχαν χάσει την πορεία τους και ήθελαν κάπου να ανασυγκροτήσουν τις δυνάμεις τους, το αγχολυτικό για στρεσογόνες καταστάσεις άλλων, φάρμακο για τις αρρώστιες τους. Γέλαγες όταν έκανες κάποιον να γελάσει, γαλήνευες όταν γαλήνευε κι ο άλλος. Τα δικά σου συναισθήματα χαμένα και κρυμμένα πίσω από των άλλων που ένιωθες ότι πονούσαν περισσότερο. Δεν έλυσες τίποτα από όσα σε απασχολούσαν. Γιατί δεν είχες χρόνο. Τα έθαβες όλα και υποσχόσουν στον εαυτό σου πως κάποτε θα ασχοληθείς και με αυτά. Ο εχθρός γινόταν φίλος γιατί δεν μπορούσες να πεις όχι όταν είχε την ανάγκη σου. Και ξαναγινόταν εχθρός όταν πια είχε πετάξει τις πατερίτσες που του πρόσφερες. Μα εσύ δεν μάθαινες, δεν σου έκανε εντύπωση που όλοι εμφανίζονταν στη ζωή σου όταν τα είχαν βρει σκούρα. Ούτε που εξαφανίζονταν όταν έληγε η μπόρα. Τη χαρά του ποιος τη μοιράστηκε μαζί σου; Η δική σου χαρά πότε έγινε διπλή και πότε ο πόνος μοιράστηκε;”
===============================================================================================================================Όλοι οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη για αποδοχή, αγάπη και υποστήριξη από τα πρώτα κιόλας βήματα τους στον κόσμο. Αν αυτό δεν επιτευχθεί κουβαλούν μία βαθιά αίσθηση απόρριψης και ντροπής αναζητώντας συνεχώς την πολυπόθητη επιβεβαίωση, ενώ παράλληλα κυριεύονται από τον φόβο για την απόρριψη, εφόσον μαθαίνουν ότι πρέπει να προσπαθήσουν πάρα πολύ για να λάβουν αυτή την πολυπόθητη αποδοχή και επιβεβαίωση.
Οι συμπεριφορές που θα αναφερθούν στην συνέχεια, δεν είναι αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής των ανθρώπων. Οι αιτίες ποικίλουν και βρίσκονται στο μακρινό παρελθόν της παιδικής τους ηλικίας, ενώ μπορούν να συνοψιστούν στο γεγονός ότι έχουν βιώσει κάποιας μορφής κακοποίηση ή παραμέληση κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Τότε που ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος ερχόταν για πρώτη φορά σε επαφή με το περιβάλλον με την βαθιά ανάγκη να αγαπηθεί και να γίνει αποδεκτός. Αντ’ αυτού ήρθε αντιμέτωπος με την απόρριψη ή την παραμέληση, αναζητώντας ασυνείδητα έπειτα παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον, με αποτέλεσμα να βιώνει εκ νέου τον πόνο του παρελθόντος χωρίς επίγνωση αυτής της συσχέτισης.
Η αναπτυξιακή ανάγκη που δεν καλύφθηκε τον συνοδεύει στην διάρκεια της ζωής του ως ένας ανοιχτός λογαριασμός που αναζητά κάθαρση. Οι επιλογές του καθοδηγούνται από την ασυνείδητη ελπίδα ότι αυτή την φορά τα πράγματα θα είναι διαφορετικά, ενώ πλέον δεν βρίσκεται αντιμέτωπος μόνο με τον πόνο και το αδιέξοδο του βιώματος που συνέβη πριν χρόνια, αλλά και με τον πόνο που έχει βιώσει για χρόνια μέσω της επανάληψης. Επιμένει να χτυπάει λάθος πόρτες αναζητώντας την αγάπη σε λάθος μέρη, εφόσον δεν γνωρίζει πώς μοιάζει μία "σωστή" πόρτα.
Είναι εκείνοι που δυσκολεύονται να λειτουργήσουν μόνοι τους. Συχνά περιμένουν να ενεργήσουν άλλοι αντ’ αυτών. Μένουν σε μία σχέση από τον φόβο της μοναξιάς, ενώ νιώθουν συντετριμμένοι όταν τελειώνει, ακόμη και αν ήταν κακοποιητική. Δυσκολεύονται να ξεκινήσουν πράγματα, πληγώνονται εύκολα από την κριτική, και διακατέχονται από το άγχος της εγκατάλειψης. Πανικοβάλλονται, όταν το περιβάλλον αδυνατεί να τους στηρίξει, εφόσον αυτό που έχουν μάθει να αναζητούν είναι μία προστατευτική φιγούρα, που θα αντιμετωπίσει το περιβάλλον για λογαριασμό τους. Ενεργούν αυτόνομα κυρίως σε συνθήκες που είναι μέσα στα όρια της ζώνης ασφαλείας, ενώ οποιαδήποτε άλλη δράση είτε αποφεύγεται είτε γίνεται με δισταγμό. Θαυμάζουν όσους μπορούν και τα καταφέρνουν μόνοι τους, ενώ παραπονιούνται για όσα δεν μπορούν να κάνουν.
Είναι οι άνθρωποι, που αποφεύγουν την σύγκρουση, από φόβο μην χαθεί η σχέση. Αποφεύγουν να εκφράσουν την άποψη τους, για να μην προκαλέσουν τον θυμό ή την απόρριψη των άλλων. Έτσι εμφανίζονται υποχωρητικοί, σπάνια λένε την άποψή τους, ενώ πείθονται εύκολα ή υπαναχωρούν γρήγορα από την θέση τους. Άλλωστε, η πρώιμη εμπειρία τους έχει διδάξει ότι οι απόψεις τους δεν είναι σημαντικές. Δυσκολεύονται να μείνουν μόνοι βιώνοντας έναν βαθύ φόβο για τον αποχωρισμό, ενώ εμπιστεύονται εύκολα τους άλλους στην ανάγκη τους να ανήκουν κάπου.
Στην αρχή μιας σχέσης αφοσιώνονται γρήγορα στον / στην σύντροφό τους με τον φόβο της απόρριψης να παρεμβαίνει στην καθημερινότητα οδηγώντας τους να καταπιέζουν τις επιθυμίες και τα συναισθήματα τους από τον φόβο μη χαθεί η σχέση. Έχουν μάθει να φροντίζουν και να εξυπηρετούν τους άλλους, για να λαμβάνουν την αποδοχή και να διατηρούν την σχέση, αφήνοντας τις δικές τους ανάγκες στο περιθώριο.
Δυσκολεύονται να είναι μόνοι τους, οπότε στην περίπτωση που μία σχέση χαθεί, σύντομα θα αναζητήσουν μία νέα ως μέσο στήριξης, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε μία κακοποιητική σχέση μη μπορώντας να ξεχωρίσουν την αγάπη από την κακοποίηση, ειδικότερα αν στην πρώιμη παιδική ηλικία είχαν κάποιον κακοποιητικό γονέα.
Οδηγούνται σε τέτοιες σχέσεις από την ελπίδα ότι αυτή την φορά θα λάβουν την πολυπόθητη αποδοχή που κάποτε στερήθηκαν. Όσο και αν υποφέρουν σε μία σχέση, δεν τολμούν να αποχωριστούν τον άλλον, καθώς δεν έχουν το ψυχικό σθένος να απεμπλακούν. Αυτό γίνεται ακόμη πιο δύσκολο αν σχετιστούν με κάποιον με ναρκισσιστική διαταραχή.
Και αυτό γιατί η εξαρτητική και η ναρκισσιστική προσωπικότητα μοιάζουν σαν τις όψεις του ίδιου νομίσματος, με αποτέλεσμα αν βρεθούν μαζί να γοητεύσει ο ένας τον άλλον, εφόσον έχουν και οι δύο βιώσει αντίστοιχες τραυματικές εμπειρίες στερούμενοι της αποδοχής κατά την πρώιμη παιδική ηλικία με την διαφορά ότι έχουν υιοθετήσει διαφορετικό τρόπο επιβίωσης, οπότε και αλληλοσυμπληρώνονται μέσω των αντιθέσεων τους.
Εκείνοι που υποφέρουν από ναρκισσιστική διαταραχή έχουν δημιουργήσει έναν ψευδή εαυτό με αίσθηση μεγαλείου και υπερβολικές προσδοκίες ως προς τα δικαιώματα τους, οπότε και απολαμβάνουν την υποχωρητικότητα και την φροντίδα εκείνων που υποφέρουν από εξαρτητική διαταραχή. Οι τελευταίοι γοητεύονται από τον δυναμισμό του ναρκισσιστή και είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα για να τον ευχαριστήσουν ελπίζοντας να λάβουν την πολυπόθητη επιβεβαίωση. Αυτό δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την λήξη της σχέσης, εφόσον οι εξαρτητικές προσωπικότητες δυσκολεύονται να φύγουν από μία οποιαδήποτε σχέση, ενώ οι ναρκισσιστές εμφανίζουν εξαρτητικά στοιχεία όταν αισθανθούν ότι χάνουν εκείνον που καλύπτει τα κενά τους.
Ακόμη και αν κάποιος δεν πληροί τα διαγνωστικά κριτήρια της εξαρτητικής διαταραχής προσωπικότητας, ίσως η ιστορία της ζωής του έχει συμβάλλει στην δημιουργία εξαρτητικών στοιχείων, με αποτέλεσμα να δημιουργεί έπειτα σχέσεις συνεξάρτησης φροντίζοντας να ευχαριστεί τους άλλους από φόβο μην τους χάσει, ενώ η ύπαρξή του εξαρτάται από την άποψη που έχουν οι άλλοι για εκείνον αναζητώντας την επιβεβαίωση. Βασίζεται στους άλλους όχι απαραίτητα γιατί δεν έχει την ικανότητα να κάνει κάτι μόνος τους, αλλά γιατί υποφέρει όταν δεν έχει την συναισθηματική στήριξη, οπότε και δέχεται εύκολα την γνώμη των άλλων για να μην μείνει μόνος.
Οι Jean Harrison & B. Grey στο βιβλίο τους “Codependent Cure” συνοψίζουν κάποια μοτίβα συνεξάρτησης, που δημιουργούνται μέσα σε δυσλειτουργικές οικογένειες, τα οποία και διατηρούνται και σε επόμενες σχέσεις, καθώς συχνά οι άνθρωποι - χωρίς να το συνειδητοποιούν - περιμένουν να τους επιτρέψουν οι γονείς τους να αφήσουν αυτούς τους ρόλους, ακόμη και αν δεν είναι πλέον εν ζωή.
“Το σημείο αναφοράς και το ώριμο παιδί” Υπάρχουν οικογένειες που έχουν να αντιμετωπίσουν σημαντικά θέματα υγείας ή εξαρτήσεων ενός μέλους ή κάποιου γονέα, με αποτέλεσμα η καθημερινότητα όλων να επηρεάζεται από αυτό. Σε αυτές τις περιπτώσεις είτε ο άλλος γονέας είτε κάποιο παιδί της οικογένειας αναλαμβάνει τον ρόλο του φροντιστή. Με αυτόν τον τρόπο, ένα παιδί καλείται να ωριμάσει γρήγορα για να ανταποκριθεί στις προσδοκίες εφόσον του ανατίθενται ρόλοι που δεν συνάδουν με την ωριμότητα και την ηλικία του. Είναι το παιδί που αναλαμβάνει να φροντίζει την οικογένεια είτε σε πρακτικά θέματα, όπως είναι η διατροφή και οι μετακινήσεις, είτε καλούμενο να υποστηρίζει συναισθηματικά τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.
“O ενωτικός”Είναι εκείνος που καλείται να διασφαλίσει ότι την επιβίωση και την διατήρηση της οικογένειας, εφόσον ο ένας γονέας δεν μπορεί να συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση.
“O σωτήρας”Σύμφωνα με τους ίδιους συγγραφείς ο ρόλος του σωτήρα και του ενωτικού συνεργάζονται με στόχο να θωρακίσουν την οικογένεια από τις συνέπειες του προβλήματος που αντιμετωπίζει. Παράλληλα αναλαμβάνει την ευθύνη να διασώσει την φήμη της οικογένειας έχοντας την βαθιά επιθυμία να επανέλθει η σταθερότητα που υπήρχε κάποτε. Συνήθως είναι πολύ οργανωμένος και υπεύθυνος από πολύ μικρή ηλικία θεωρώντας δική του ευθύνη την κάλυψη των αναγκών της οικογένειας. Σε περίπτωση που η κατάσταση χειροτερέψει ή δημιουργηθούν επιπλέον προβλήματα, αισθάνεται βαθιά ντροπή και ενοχή έχοντας την πεποίθηση ότι ευθύνεται εκείνος για αυτό.
“Ο κωμικός”Αυτός που αναλαμβάνει τον συγκεκριμένο ρόλο δεν προσπαθεί να φτιάξει ή να βελτιώσει την κατάσταση της οικογένειας. Αντιθέτως προσπαθεί να βρει τρόπους μέσω του χιούμορ να απωθήσει τα προβλήματα, γιατί συνήθως είναι δύσκολο να τα διαχειριστεί συναισθηματικά χωρίς όμως να αποφεύγει εν τέλει να επηρεαστεί από αυτά.
“Ο ονειροπόλος”Συνήθως είναι πολύ ήρεμος και αναλαμβάνει αυτόν τον ρόλο όταν ένα μέλος της οικογένειας, κυρίως ο γονέας, έχει ένα πολύ σοβαρό θέμα. Το να φροντίζει κανείς εκείνον από τον οποίο θα αναμενόταν να λαμβάνει φροντίδα δεν είναι εύκολο, οπότε βιώνει έντονο stress και άγχος. Μη έχοντας που να στραφεί για στήριξη και μη αντέχοντας τα αρνητικά συναισθήματα, δεν είναι απίθανο να κλειστεί στον εαυτό του δημιουργώντας μία φανταστική πραγματικότητα, όπου όλες του οι ανάγκες καλύπτονται.
“Ο μαχητής”Δεν προσπαθεί να φτιάξει ή να αποφύγει το πρόβλημα. Αντ’ αυτού εκφράζει τα αρνητικά συναισθήματα έξω από την οικογένεια προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να εκτονώσει τον θυμό του.
Όποιο ρόλο και αν έχει λάβει κάποιος, έχει απομακρυνθεί από τον πραγματικό του εαυτό και τις ανάγκες του, ενώ η συμπεριφορά του είναι ετεροκαθοριζόμενη. Εφόσον δεν έχει επιλέξει συνειδητά αυτόν τον ρόλο, δεν είναι καθόλου απίθανο να τον φέρει και στις επόμενες σχέσεις του με νέο τρόπο δημιουργώντας σχέσεις συνεξάρτησης.
Μία σχέση συνεξάρτησης δημιουργείται και από τους δύο, ενώ η ισορροπία επιτυγχάνεται μέσω της οριοθέτησης. Αυτό αρχικά είναι δύσκολο τόσο για εκείνον που έχει μάθει να παραμερίζει τις ανάγκες του για να διατηρηθεί σχέση, όσο για τον / την σύντροφό του, που έχει συνηθίσει σε έναν συγκεκριμένο τρόπο αλληλεπίδρασης μαζί του.
Τα πρώτα δειλά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση γίνονται όταν κάποιος αναγνωρίσει τον πόνο που βιώνει μέσα από την αυτή την διαδικασία.
Ένα ημερολόγιο γεγονότων συνήθως είναι βοηθητικό, για να μπορέσει κανείς να έρθει σε επαφή με τις φορές που ένιωσε πληγωμένος, πιεσμένος ή προδομένος.
Αυτά τα γεγονότα θα σας παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για το μοτίβο της σχέσης μέσα από κάποιες απλές ερωτήσεις:
- Τι ήταν αυτό που σας πλήγωσε;- Πήρατε θέση στο γεγονός ή επιλέξατε να σιωπήσετε προς αποφυγή εντάσεων;- Γνωρίζει ο / η σύντροφός σας ότι αυτή η συμπεριφορά σας πλήγωσε;
Όσο μαθαίνετε να εκφράζεστε, διευκολύνετε και τον / την σύντροφό σας, ώστε να γνωρίζει τι σας ενοχλεί, ενώ με αυτόν τον τρόπο θα αρχίσει να σας γίνεται πιο ξεκάθαρο αν πράγματι μπορεί να σεβαστεί τις επιθυμίες σας και τα όρια σας.
Μυρτώ Φραγκάτου, Ψυχολόγος MSc - Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές:- Codependent Cure, Jean Harrison & B. Grey- Personality Disorders, Giles Delisle - Women Who Run with the Wolves, Clarisa Pinkola Estes- Personal Pathology, Giles Desisle