Το φαινόμενο του εκφοβισμού δεν είναι κάτι καινούριο. Το άκουσμά του ξυπνά δυσάρεστες αναμνήσεις. Κάποτε συνέβαινε μόνο στο χώρο του σχολείου. Το θύμα ήταν διαρκώς σε επαγρύπνηση για εκείνον που ήθελε να του κάνει την ζωή δύσκολη.
Αλλά μόλις το θύμα επέστρεφε σπίτι από το σχολείο ή το φροντιστήριο ήταν ασφαλές έστω και για λίγο. Ο θύτης δεν μπορούσε να το βλάψει εκείνες τις στιγμές. Στις μέρες μας όμως ο εκφοβισμός έχει λάβει νέες μορφές έχοντας επεκταθεί στον χώρο του διαδικτύου.
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός ορίζεται ως μία πράξη εκφοβισμού, εξευτελισμού, ταπείνωσης, απειλής ή παρενόχλησης μέσω της χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων. Μολονότι ορισμένοι πιστεύουν ότι ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι μία προσωρινή κατάσταση, έρευνες έχουν επισημάνει ότι οι επιπτώσεις του μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερης διάρκειας από τον παραδοσιακό εκφοβισμό. Εκείνοι που πέφτουν θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού, μπορεί να υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση, θυμό, κατάθλιψη και να φτάσουν ακόμη και στην αυτοκτονία. Και αυτό γιατί σε αντίθεση με την παλαιότερη μορφή εκφοβισμού το θύμα δεν έχει πλέον την ίδια αίσθηση ασφάλειας, που είχε όταν επέστρεφε σπίτι. Το σπίτι ήταν το ασφαλές του μέρος για να ξεφύγει από τον θύτη. Στην περίπτωση όμως του διαδικτυακού εκφοβισμού το θύμα μπορεί να δέχεται “επιθέσεις” σε εικοσιτετράωρη βάση, οποιαδήποτε μέρα, όπου και να είναι. Δεν υπάρχει πια χώρος ασφαλείας, το θύμα δεν έχει ένα μέρος “να κρυφτεί”.
Επιπλέον, στην περίπτωση του εκ του σύνεγγυς εκφοβισμού μπορεί να υπάρχουν λίγοι αυτόπτες μάρτυρες, ενώ στην περίπτωση του cyberbullying οι θεατές είναι χιλιάδες.
Ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει την συχνότητα και την ένταση αυτών των επιθέσεων δεν είναι άλλος από την αίσθηση της ανωνυμίας. Αν και κάποια θύματα μπορεί να γνωρίζουν προσωπικά τους δράστες της διαδικτυακής επίθεσης, αυτό δεν ισχύει στο διαδίκτυο. Και αυτό συμβαίνει γιατί ένα βασικό συστατικό του διαδικτυακού εκφοβισμού είναι η ανωνυμία. Οι διαδικτυακοί δράστες δρουν υπό το καθεστώς ανωνυμίας, οπότε και θεωρούν ότι δεν θα τιμωρηθούν για τις πράξεις τους. Αυτό σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν βλέπουν πάντα την αντίδραση του θύματος άμεσα, μπορεί να τους οδηγήσει σε πιο έντονες ή πιο επιβλαβείς ενέργειες, που μπορεί να μην επέλεγαν τόσο εύκολα στην “πραγματική ζωή”.
Το cyberbullying μπορεί να λάβει χώρα μέσω email, μηνυμάτων, social media, ιστοσελίδων, video games ή οποιασδήποτε μορφής ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Ας δούμε μερικές από τις μορφές που μπορεί να λάβει:
● Η μέθοδος του Happy Slapping ξεκίνησε στην Αγγλία στις αρχές της δεκαετίας του 2000 αρχικά με την μορφή “αθώας” φάρσας. Οι επιθέσεις ήταν συνήθως αυθόρμητες και τυχαίες, αν και συχνά θύμα και θύτης γνωρίζονταν. Όσο αυτή η συνήθεια εξαπλωνόταν οι επιθέσεις γίνονταν ολοένα και πιο βίαιες. Αυτός ο τρόπος εφαρμόζεται συνήθως από εφήβους ή ακόμη και συμμορίες έχοντας στόχο άλλα παιδιά ή εφήβους, αν και τα πιθανά θύματα μπορεί να ανήκουν σε οποιαδήποτε ηλικιακή κατηγορία. Έχουν καταγραφεί περιστατικά βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης, ακόμη και περιπτώσεις που οδήγησαν σε θάνατο. Ένα δεκαοχτάχρονο αγόρι χτυπήθηκε τόσο βίαια που έπεσε κάτω χτυπώντας θανάσιμα το κεφάλι του, ενώ υπέκυψε στα τραύματά του μία εβδομάδα μετά. Φωτογραφίες από την επίθεση βρέθηκαν στα κινητά των δραστών, οι οποίοι και συνελήφθησαν.● Δημιουργία ψεύτικων ή παραποίηση προσωπικών ιστοσελίδων ή προφίλ στα social media, με στόχο να εξευτελίσουν, κοροϊδέψουν ή ντροπιάσουν κάποιον● Πρόκληση των επικείμενων θυμάτων, να τους αποκαλύψουν προσωπικές πληροφορίες, με στόχο να τα ποστάρουν έπειτα online ή να κοινοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες σε άλλους ● Μορφές λεκτικής ή σωματικής επίθεσης, ενώ ένα άλλο πρόσωπο βιντεοσκοπεί το γεγονός και το ανεβάζει στο διαδίκτυο● Λήψη, αποστολή ή ανέβασμα στο διαδίκτυο ντροπιαστικών φωτογραφιών κάποιου άλλου● Αποστολή ή ποστάρισμα απειλητικών ή κακόβουλων emails, μηνυμάτων ή video● Προώθηση προσωπικών ή εμπιστευτικών πληροφοριών ή φωτογραφιών σε άλλους
Ορισμένες χώρες έχουν υιοθετήσει μία σκληρή στάση απέναντι σε αυτή την μορφή εκφοβισμού. Στην Αυστραλία το 2007 απαγορεύτηκε το youtube από 1600 δημόσια σχολεία όταν μία συμμορία αγοριών μαθητών επιτέθηκαν βίαια σε ένα δεκαεπτάχρονο κορίτσι ανεβάζοντας το περιστατικό στο youtube. Την ίδια χρονιά στην Γαλλία ορίστηκε ως έγκλημα “οποιαδήποτε βιντεοσκόπηση βίας και διανομής των εικόνων ηλεκτρονικά” παρά μόνο για επαγγελματικούς σκοπούς στην περίπτωση των δημοσιογράφων. Οι θύτες βρίσκονται αντιμέτωποι με αυστηρές ποινές, που περιλαμβάνουν ακόμη και φυλάκιση ή βαριά χρηματικά πρόστιμα, που φτάνουν ως και τα 100.000 δολάρια.
Για να σταματήσει ο φαύλος κύκλος της βίας τα παιδιά πρέπει να μπορούν να μιλήσουν, να μπορούν να πουν σε έναν ενήλικο, που εμπιστεύονται, ότι οι ίδιοι ή κάποιος που γνωρίζουν έχει πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού.
Αν και αρκετοί γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά τους θα το μοιραστούν μαζί τους αν βιώσουν τέτοιες επιθέσεις, οι μελέτες αναφέρουν ότι αυτό δεν είναι πάντα αλήθεια. Τα παιδιά μπορεί να μην μοιραστούν εύκολα τέτοιες εμπειρίες με τους γονείς τους. Συχνά νιώθουν τόση ντροπή, ώστε να μην θέλουν να παραδεχτούν ότι ήταν αντικείμενο γελοιοποίησης. Τα παιδιά - θύματα νιώθουν μόνα, δυστυχισμένα και φοβισμένα, ενώ κατηγορούν συχνά τον εαυτό τους για αυτό που συμβαίνει και απομονώνονται.
Επιπλέον, μπορεί να νομίζουν ότι οι γονείς δεν μπορούν να τα βοηθήσουν. Φοβούνται ότι αν συζητήσουν με οποιονδήποτε αυτό που toyw συμβαίνει, αυτό θα χειροτερέψει την κατάσταση. Συχνά λοιπόν οι οικογένειες και το περιβάλλον του σχολείου δεν λαμβάνουν την απαραίτητη πληροφόρηση. Σύμφωνα με μία παλαιότερη έρευνα για τον εκφοβισμό στα σχολεία, που έλαβε χώρα το 1991 από τους S. Zeigler και M. Rosenstein-Manner ένα 23% των μαθητών και ένα 71% των δασκάλων ανέφεραν ότι οι δάσκαλοι παρεμβαίνουν συχνά ή σχεδόν πάντα σε τέτοια περιστατικά. Αυτό επισημαίνει ότι οι δάσκαλοι, όπως και οι γονείς, δεν έχουν πάντα την πλήρη εικόνα για τα περιστατικά bullying που συμβαίνουν στα σχολεία.
Στην περίπτωση του cyberbullying οι λόγοι αποσιώπησης του γεγονότος επηρεάζονται και από κάποιους ακόμη παράγοντες:
● Κάποια παιδιά φοβούνται ότι οι γονείς θα αντιδράσουν με τέτοιο τρόπο, ώστε να τους απαγορεύσουν την πρόσβαση στο διαδίκτυο ή στις ηλεκτρονικές συσκευές έχοντας την πεποίθηση ότι αυτό θα σταματήσει τον εκφοβισμό● Άλλα παιδιά θεωρούν ότι το να εμπλέξουν έναν ενήλικα θα χειροτερεύσει ακόμη περισσότερο την κατάσταση ● Το υλικό που απεικονίζεται μπορεί να τα κάνει να νιώθουν ντροπή και να θεωρούν ότι θα τιμωρηθούν από τους γονείς τους ● Κάποια άλλα παιδιά θεωρούν ότι πρέπει απλά να το αντιμετωπίσουν μόνα τους
Πώς μπορούμε να δράσουμε προληπτικά:
Γενικά είναι καλό η χρήση των social media να αποφεύγεται σε παιδιά δημοτικού ή γυμνασίου, ενώ χρειάζεται να εκπαιδεύσουμε και να ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά ως προς την ορθή και ασφαλή χρήση αυτών των μέσων. Σε μικρές ηλικίες μπορούμε να υποστηρίξουμε τα παιδιά κατά την αυτονόμησή τους στο διαδίκτυο, εγκαθιστώντας εφαρμογή γονικού ελέγχου, που μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να πλοηγηθούν με ασφάλεια στο διαδίκτυο και τους γονείς να ελέγχουν το περιεχόμενο των ιστοσελίδων που επισκέπτονται.
Σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας μπορούμε να μειώσουμε το ρίσκο μέσω της κατάλληλης επικοινωνίας θέτοντας παράλληλα κανόνες:
● Συζητήστε ανοιχτά το φαινόμενο του διαδικτυακού εκφοβισμού με το παιδί σας ακόμη και αν δεν έχει συμβεί κάποιο περιστατικό● Συμβουλεύστε τα παιδιά να μην μοιράζονται ή δημοσιεύουν προσωπικές πληροφορίες τους μέσω διαδικτύου● Ακόμη και αν δεν σας είναι εύκολο να παρακολουθήσετε τις αλλαγές στην τεχνολογία, είναι σημαντικό να μένετε ενημερωμένοι, ώστε να αναγνωρίζετε πιθανούς κινδύνους ● Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να μιλήσουν σε εσάς ή έναν έμπιστο ενήλικα αν συμβεί κάποιο περιστατικό στα ίδια ή σε κάποιον γνωστό τους● Θέστε όρια και κανόνες χρήσης αυτών των μέσων ανάλογα με την ηλικία του παιδιού ● Υπενθυμίστε στα παιδιά ότι δεν φταίνε, αν τύχουν μίας τέτοιας επίθεσης● Ενημερώστε τα να μην μοιράζονται τους κωδικούς τους με άλλους ● Διερευνήστε αν έχει το σχολείο μία σαφή πολιτική για όλες τις μεθόδους εκφοβισμού είτε αυτός παρουσιάζεται σε φυσικό χώρο ή μέσω του διαδικτύου
Υπάρχουν συγκεκριμένες εφαρμογές και οδηγίες σε sites για την αναφορά περιστατικών διαδικτυακού εκφοβισμού (δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος / εφαρμογή CYBERKID για το κινητό), όπου μπορείτε να βρείτε σημαντικές πληροφορίες ως προς την πρόληψη και την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων.
Ποιοι είναι συνήθως τα θύματα;
Αν και συνήθως τα θύματα είναι παιδιά ή έφηβοι, επηρεάζονται και άλλες ηλικιακές ομάδες. Μπορούν να θυματοποιηθούν τόσο μικρά παιδιά και έφηβοι όπως και ενήλικοι, εκπαιδευτικοί και προσωπικό σε σχολεία ή εκπαιδευτικούς οργανισμούς εν γένει. Μία πρόσφατη έρευνα επισήμανε ότι 1 στους 10 καθηγητές έχουν πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού, ενώ ένα 15% φοβούνταν για την ασφάλεια τους όσο και για την ασφάλεια της οικογένειας τους.
Αφού τα παιδιά και οι νέοι συνήθως δεν μοιράζονται εύκολα περιστατικά διαδικτυακού εκφοβισμού είναι σημαντικό τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί να παρατηρούν τα αντίστοιχα σημάδια στην συμπεριφορά τους.
Πιθανές ενδείξεις, που επισημαίνουν ότι κάποιος έχει πέσει θύμα διαδικτυακής επίθεσης:
Επειδή πολλές φορές τα θύματα οποιασδήποτε μορφής εκφοβισμού δεν μιλάνε για την επιθετική συμπεριφορά που αντιμετωπίζουν είτε σε φυσικό χώρο είτε μέσω διαδικτύου, είναι σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν για την ύπαρξη του φαινομένου και να είναι ευαισθητοποιημένοι.
Υπάρχουν ορισμένες συμπεριφορές που μπορεί να κάνουν έναν γονέα να σκεφτεί ότι το παιδί του μπορεί να είναι θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού:
● Αποφεύγει ξαφνικά την χρήση κάποιου ηλεκτρονικού μέσου ● Επιδεικνύει αιφνίδιο θυμό, θλίψη ή κατάθλιψη μετά την χρήση υπολογιστή ή κάποιας άλλης ηλεκτρονικής συσκευής● Είναι νευρικός, όταν λαμβάνει κάποιο μήνυμα ή email● Δεν θέλει να βγει από το σπίτι● Παρουσιάζει αιφνίδιες αλλαγές στην διάθεση● Έχει αϋπνίες ● Γίνεται ξαφνικά ασυνήθιστα αποσυρμένος ή αποτραβηγμένος● Παρουσιάζει ξαφνική πτώση στην σχολική επίδοση● Ξαφνικά δεν θέλει να πάει σχολείο● Αποφεύγει τη συμμετοχή σε σχολικές ή κοινωνικές δραστηριότητες● Απομονώνεται από παλιούς του φίλους
Διερεύνηση και αντιμετώπιση
Από τη στιγμή που ένας γονιός υποψιαστεί ότι το παιδί του είναι θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού, καλό είναι να του απευθύνει ορισμένες διερευνητικές ερωτήσεις:
● Πώς ήταν η μέρα του;● Με ποιους επικοινώνησε σήμερα στο διαδίκτυο; ● Του αρέσει αυτή η επικοινωνία;● Μήπως θα ήθελε να επικοινωνεί με άλλα παιδιά;
Σε περίπτωση που επιβεβαιωθούν οι ανησυχίες του, είναι σημαντικό να παραμείνει διακριτικός και να διερευνήσει το θέμα σε μεγαλύτερο βάθος, ώστε να μάθει τι έχει συμβεί, ποιοι εμπλέκονται και ποια είναι η διάρκεια της επίθεσης. Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσει παράλληλα ότι όλες οι μορφές βίας είναι ένα απαράδεκτο φαινόμενο.
Είναι ζωτικής σημασίας να μην κατηγορήσει το θύμα, που δεν το είπε αμέσως, αντίθετα να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του που το παιδί κατάφερε εν τέλει να το μοιραστεί. Στα φαινόμενα κακοποίησης ο χρόνος είναι μία καθαρά υποκειμενική έννοια, που επηρεάζεται από τον φόβο, τον πόνο και την ντροπή.
Σε αυτό το σημείο, είναι βαρύνουσας σημασία να δώσει χώρο σε αυτά τα συναισθήματα, για να εκφραστούν. Αναγνωρίζοντας τον πόνο του παιδιού, ο γονιός δείχνει έμπρακτα ότι αυτό που συνέβη δεν ήταν καθόλου σωστό και ότι δεν ευθύνεται εκείνο.
Έπειτα, χρειάζεται να υποστηρίξει το παιδί ως προς την πρακτική αντιμετώπιση της συνθήκης. Κάποιες ενδεικτικές ενέργειες είναι:
● Να βοηθήσει το παιδί να μπλοκάρει τον δράστη από το email, κοινωνικά δίκτυα ή κινητό του ● Να αποφύγει να απαντήσουν στον δράστη της επίθεσης● Να βοηθήσει το παιδί να αλλάξει την διεύθυνση του email, το λογαριασμό social media και τους κωδικούς του ● Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην διαγράψουν κανένα αποδεικτικό στοιχείο του διαδικτυακού εκφοβισμού συμπεριλαμβανομένων μηνυμάτων, emails, βίντεο και Posts. Επειδή κάποια εξ αυτών μπορεί να διαγραφούν καλό είναι να αποθηκεύσουν ένα screenshot του μηνύματος ● Αν ο δράστης συνεχίσει χρειάζεται να αναφέρει άμεσα το γεγονός είτε στο σχολείο αν η επίθεση είναι υπό καθεστώς επωνυμίας, ή / και στην δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος

Μυρτώ Φραγκάτου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια

Πηγές:
● Cyberbullied by the Mean Girls!: A Quick Help Book for Tweens and Teens, A. T. Sorsa● Cyberbullying: What Every Parent Should Know About Electronic Bullying, J. Shoemaker - Galloway● The bully, the bullied and they bystander, Barbara Coloroso● My Child is Being Cyberbullied, What Should I Do? (https://www.webroot.com/nz/en/resources/tips-articles/my-child-is-being-cyberbullied)● Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για..., To βιβλίο της γραμμής - σύνδεσμος για τους γονείς ● Συμβουλές για ασφαλή πρόσβαση στο διαδίκτυο (http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=135&Itemid=128&lang=)