Illustration

Γιατί δεν πρέπει να ασκούμε διαρκή κριτική στα παιδιά

Τα παιδιά αφομοιώνουν κάθε κίνηση ή φράση μας. Μαθαίνουν κάθε στιγμή από εμάς, ακόμη και όταν δεν το συνειδητοποιούμε. Όταν λοιπόν μας ακούν ή μας βλέπουν να ασκούμε διαρκώς κριτική είτε σε εκείνα είτε σε άλλους, στην ουσία τους δείχνουμε τον τρόπο να κατακρίνουν τον εαυτό τους και τους γύρω τους.
Με λίγα λόγια τα διδάσκουμε να εστιάζουν στην αρνητική και όχι στην θετική πλευρά του εαυτού τους και του κόσμου.
Η κριτική έχει πολλά πρόσωπα. Μπορεί να εκφραστεί με ένα βλέμμα, με τον τόνο φωνής ή τον τρόπο της έκφρασης. Όλοι ξέρουμε πως να κοιτάξουμε ή πως να μιλήσουμε επικριτικά σε κάποιον. Επίσης, όλοι γνωρίζουμε πως είναι να μας ασκείται κριτική, καθώς και πόσο αποθαρρυντική είναι. Την έχουμε βιώσει σε προσωπικές σχέσεις, στον εργασιακό χώρο, ίσως και ως παιδιά. Σπάνια όμως συνειδητοποιούμε την επίδραση που έχει αυτός ο τρόπος στα παιδιά.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι τα μικρά παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στα λόγια και τα παίρνουν προσωπικά. Ένας γονιός μπορεί παραδείγματος χάριν να πει στο παιδί του “είναι ώρα να φύγουμε” και πράγματι να εννοεί μόνο αυτό, όμως ο τόνος της φωνής ή το βλέμμα που συνοδεύει την φράση μπορεί να της προσδώσει άλλο νόημα, με αποτέλεσμα να ερμηνευθεί από το παιδί ως “είσαι κακό που κάνεις τόση ώρα” νιώθοντας άσχημα για τον εαυτό του.
Φυσικά, όλοι θα βρεθούμε σε κάποια μεμονωμένη στιγμή εκνευρισμού, όπου θα ασκήσουμε κριτική. Αυτό όμως είναι εντελώς διαφορετικό σε σχέση με τις περιπτώσεις όπου η κριτική τείνει να είναι ο κύριος τρόπος επαφής με το περιβάλλον. Υπάρχουν λοιπόν γονείς που ηθελημένα ή άθελα τους εφαρμόζουν ένα μοτίβο συνεχούς κριτικής με βασική τους εστίαση σε αυτό που είναι λάθος και πρέπει να διορθωθεί αδυνατώντας να εντοπίσουν τις θετικές πλευρές.
Συχνά, ασκούν κριτική στα παιδιά με στόχο να τα ενθαρρύνουν, για να γίνουν καλύτερα. Πιθανότατα έτσι φέρονταν και οι δικοί τους γονείς ή καταφεύγουν συχνά σε αυτό τον τρόπο, όταν είναι εκνευρισμένοι.
Όμως τα παιδιά δεν βιώνουν την κριτική ως ενθάρρυνση. Αντίθετα την εκλαμβάνουν περισσότερο ως μία προσωπική επίθεση, με αποτέλεσμα να γίνονται αμυντικά χάνοντας την διάθεση συνεργασίας και την πίστη στις ικανότητές τους. Αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή η κριτική εστιάζει τις περισσότερες φορές στο άτομο και όχι σε μία συμπεριφορά ή ένα γεγονός. Από την άλλη τα παιδιά λόγω της παιδικής παντοδυναμίας, θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για όλα, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ξεχωρίσουν ότι αυτό που δεν είναι αποδεκτό είναι η πράξη τους και όχι τα ίδια.
Παρ’ όλα αυτά υπάρχει τρόπος να πούμε στα παιδιά ότι δεν μας αρέσει μία συμπεριφορά τους. Αρκεί να διαθέσουμε λίγο χρόνο για να σκεφτούμε την επίδραση που έχουν τα λόγια μας, ώστε να μπορούμε να εκφράσουμε αυτό που θέλουμε χωρίς να μειώσουμε το παιδί. Ότι και να έχει συμβεί, χρειάζεται να τονίσουμε ότι είναι η συμπεριφορά που δεν είναι αποδεκτή και όχι το ίδιο το παιδί.
Μπορεί να μην το συνειδητοποιούμε πάντα αλλά η συνεχής γκρίνια είναι ένας ακόμη τρόπος κριτικής, καθώς το υποβόσκων μήνυμα προς το παιδί είναι “δεν σε εμπιστεύομαι ότι μπορείς να κάνεις κάτι σωστά”. Όταν περιμένουμε το χειρότερο από τα παιδιά, αυτό θα περιμένουν και τα ίδια από τον εαυτό τους. Επιπλέον, αυτός ο τρόπος σπάνια αποδεικνύεται παραγωγικός, εφόσον τα παιδιά από ένα σημείο και μετά σταματούν να ακούν. Αυτό οφείλεται εν μέρει στον φαύλο κύκλο της κριτικής, που οδηγεί σε αμυντική συμπεριφορά από την πλευρά των παιδιών, με αποτέλεσμα να ενθαρρύνεται εκ νέου η κριτική στάση των γονέων, εφόσον την θεωρούν πλέον δικαιολογημένη.
Έτσι οι γονείς καταλήγουν να παραπονιούνται ότι τα παιδιά τους δεν τους ακούνε ποτέ, ενώ από την άλλη τα παιδιά καταθέτουν τα όπλα πεπεισμένα πλέον ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα σωστά, εφόσον πιστεύουν πως ότι και να κάνουν “συνέχεια τους φωνάζουν”.
Αυτό που είναι βέβαιο στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ότι η κριτική έχει ως βάση της μία καλή πρόθεση, εφόσον κάθε γονιός θέλει το καλύτερο για το παιδί του. Όσο όμως καλή και αν είναι η πρόθεση μας, συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε ότι βαδίζουμε στον δρόμο της κριτικής, που υποσκάπτει την σχέση μας με τα παιδιά.
Όλα τα παιδιά αποζητούν την αποδοχή και την επιβεβαίωση των γονέων, οπότε ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να τα βοηθήσουμε είναι να οπλιστούμε με υπομονή ακούγοντας τα ενεργά προσπαθώντας παράλληλα να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που τα δυσκολεύει. Είναι σημαντικό να θέτουμε μαζί κανόνες, να τα επιβραβεύουμε για αυτά που κάνουν καλά, αποφεύγοντας να εστιάζουμε αποκλειστικά και μόνο στα λάθη τους.
Ένας αποτελεσματικός τρόπος προς αυτή την κατεύθυνση είναι επίσης η δημιουργία μιας ρουτίνας με συγκεκριμένες και λογικές προσδοκίες όσον αφορά συνθήκες όπως το διάβασμα, ο ύπνος ή η τακτοποίηση του δωματίου, που ειδικά στις μικρότερες ηλικίες είναι ανάμεσα στα κύρια θέματα διαφωνίας με τα παιδιά.
Αντί να πείτε “μην ξεχάσεις να τακτοποιήσεις το δωμάτιο σου” εστιάστε στο “θυμήσου να μαζέψεις τα παιχνίδια σου” λέγοντας στο παιδί σας τι θα θέλατε να θυμηθεί. Αυτό δημιουργεί έναν ενθαρρυντικό τόνο που είναι σημαντικός σε κάθε ηλικία, πόσο μάλλον για ένα μικρό παιδί που τώρα εκπαιδεύεται στους κανόνες και τον τρόπο που λειτουργεί η οικογένεια και εν γένει η κοινωνία.
Επιπλέον, θυμηθείτε να τα επιβραβεύετε για τις επιτυχίες τους λέγοντας παραδείγματος χάριν “σε ευχαριστώ πολύ, ήταν πολύ βοηθητικό που θυμήθηκες να μαζέψεις τα παιχνίδια σου” αντί του “επιτέλους, μια φορά μάζεψες το δωμάτιο σου”.
Μέσω της χρήσης θετικών δηλώσεων επισημαίνετε στο παιδί τι περιμένετε από αυτό ενθαρρύνοντας το παράλληλα να διατηρήσει αυτή την συμπεριφορά.Έτσι και εκείνο από την πλευρά του σταματά να αναζητά την προσοχή σας μέσα από μη αποδεκτές συμπεριφορές.
Μυρτώ Φραγκάτου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
Πηγές:https://www.psychologytoday.com/ie/blog/pride-and-joy/201203/criticism-part-i-the-harmfulness-criticism-0Children learn what they leave - Dorothy Law Nolte & Rachel Harris