Η πανδημία του κωρονοϊού θέτει σε αμφισβήτηση την αίσθηση της ανθρώπινης παντοδυναμίας. Μας δείχνει με τον πιο σκληρό τρόπο ότι δεν είμαστε άτρωτοι και αφυπνίζει υπαρξιακά ζητήματα σχετικά με την ζωή και τον θάνατο. Η απώλεια ζωών, η απώλεια της ελευθερίας κινήσεων, η απώλεια της αίσθησης ασφάλειας ως προς την υγεία μάς θέτουν σε μία διαδικασία απώλειας και πένθους. Η διαδικασία αυτή διαφέρει ανάλογα με το πώς βιώνουμε αυτή την νέα πραγματικότητα: είναι τελείως διαφορετική λόγου χάριν για εκείνους που έχουν χάσει κάποιο αγαπημένο πρόσωπο από την ασθένεια και σε εκείνους που έχουν απωλέσει την αίσθηση ασφάλειας για την δική τους υγεία και την υγεία των αγαπημένων τους.
Τα πέντε στάδια πένθους όπως διατυπώθηκαν από την Elisabeth Kubler Ross μας βοηθούν να μάθουμε να ζούμε με την απώλεια μέσα από την νοηματοδότηση των συναισθημάτων μας χωρίς να ακολουθούν απαραίτητα γραμμική σειρά. Κάθε άνθρωπος το βιώνει με το δικό του τρόπο, γεγονός που σημαίνει ότι δεν περνούν όλοι από όλα τα στάδια με την ίδια σειρά.
• Άρνηση∙ η αρχική αντίδραση σε ένα δυσάρεστο γεγονός που θέτει σε σημαντικό κίνδυνο την υγεία εξαιτίας του σοκ, που προκαλεί στον άνθρωπο. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που αμφισβήτησαν και αμφισβητούν την επικινδυνότητα του ιού καθώς και την πιθανότητα να κινδυνεύσουν από εκείνον επιβεβαιώνοντας την θεωρία, η οποία αναφέρει ότι ο άνθρωπος αντιδρά σε αυτό το στάδιο σκεφτόμενος «Δεν το πιστεύω ότι συμβαίνει αυτό». Όσο όμως αποδεχόμαστε την πραγματικότητα αυτού που συμβαίνει, ξεκινά η θεραπευτική διαδικασία. Όσο η άρνηση κάμπτεται, αρχίζουν να έρχονται στην επιφάνεια όλα τα συναισθήματα που απέφευγε μέχρι τότε το άτομο.
• Θυμός: ο θυμός μπορεί να αναδυθεί με πολλούς τρόπους. Βλέπω ανθρώπους να θυμώνουν με το γεγονός ότι ο ιός ξέφυγε τα στενά όρια μίας χώρας, άλλους να θυμώνουν με τα μέτρα απαγόρευσης της κυκλοφορίας ή με εκείνους που έθεσαν σε κίνδυνο τις ζωές άλλων είτε μη λαμβάνοντας έγκαιρα μέτρα αν πρόκειται για κυβερνήσεις είτε μη τηρώντας την καραντίνα αν πρόκειται για μεμονωμένα άτομα. Το στάδιο αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στην διαδικασία διαχείρισης του πένθους, γιατί κάτω από το θυμό υποβόσκουν πολλά άλλα συναισθήματα, τα οποία θα εμφανιστούν εν καιρώ, όταν το άτομο είναι έτοιμο να τα διαχειριστεί. Και ένα από αυτά είναι ο πόνος και η θλίψη. Το να επιτρέψουμε στον θυμό να εκφραστεί είναι ιδιαίτερα σημαντικό, ακόμη και αν είναι ένα συναίσθημα που συχνά δυσκολεύει τόσο εμάς όσο και τους άλλους. Όταν μιλάμε για έκφραση θυμού, συχνά έχουμε στο μυαλό μας έντονες και "καταστροφικές" εκδηλώσεις του, μα αρκεί να εκφράσουμε σε κάποιον ή ακόμη και να μονολογήσουμε τον θυμό μας για αυτό που μας συμβαίνει.
• Διαπραγμάτευση: σε αυτό το στάδιο οι περισσότερες δηλώσεις ξεκινούν με «Μήπως αν» μέσα στην επιθυμία μας να επιστρέψει η ζωή στο σημείο που ήταν πριν ξεκινήσουν όλα αυτά. Μήπως αν μείνουμε σπίτι μέχρι το Πάσχα, τον Ιούνιο αυτό θα αλλάξει; Μήπως θα μπορούσαν τα μέτρα για την απαγόρευση να έχουν κάποιες επιπλέον εξαιρέσεις; Μήπως θα έπρεπε εν γένει τα μέτρα να είναι διαφορετικά; Μήπως θα έπρεπε να γίνουν αλλαγές στο σύστημα υγείας; Πολλές από αυτές τις προτάσεις φυσικά και έχουν λογική βάση. Συχνά όμως ο λόγος που μας ωθεί στο να κάνουμε αυτές τις προτάσεις είναι μέρος της προσπάθειας μας να διαπραγματευτούμε με τον πόνο που επιφέρει η απώλεια προσπαθώντας να τον αποφύγουμε. Μα όσο και αν προσπαθούμε να διαψεύσουμε την τραγική πραγματικότητα, αυτή παραμένει αναλλοίωτη για την ώρα.
• Κατάθλιψη: Η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας ως έχει μας φέρνει στο εδώ και τώρα. Η αίσθηση κενού και η θλίψη εισβάλλουν στην ζωή μας δημιουργώντας την αίσθηση ότι αυτή η θλίψη θα διαρκέσει για πάντα. Μπορεί η θλίψη να είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα μα όσο της επιτρέπουμε να εκφραστεί, τόσο πιο γρήγορα θα επιτελέσει το έργο της, που δεν είναι άλλο από το να μας αποφορτίσει από την ένταση, που τόσο καιρό μένει μουδιασμένη σε νου και σε σώμα δίνοντας μας την ευκαιρία να αποδεχτούμε το γεγονός και να σκεφτούμε πως εμείς πλέον θα υπάρξουμε σε αυτή την νέα συνθήκη. Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που πνίγουν τα δάκρυά τους από φόβο μήπως η θλίψη τους ντροπιάσει ή διαρκέσει για πάντα. Μα είναι καλό να έχουμε κατά νου, ότι η αυθεντική έκφραση όλων των συναισθημάτων δεν διαρκεί πάνω από λίγα λεπτά.
• Αποδοχή: στο σημείο αυτό αποδεχόμαστε πλέον την πραγματικότητα όπως είναι. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα είναι καλά με αυτό που έχει συμβεί αλλά αποδεχόμενοι πως αυτή είναι μία νέα πραγματικότητα, την οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε.
Μπορούμε και είναι βοηθητικό ως ένα βαθμό να αποφύγουμε τον φόβο και την θλίψη επικεντρωμένοι στην δουλειά, βλέποντας ταινίες που δεν προλαβαίναμε πριν. Όλα αυτά είναι ανθρώπινα. Μπορούμε όμως παράλληλα να δώσουμε χώρο στον θυμό, τον φόβο και την θλίψη να αναδυθούν και να μοιραστούμε τα συναισθήματα αυτά με άλλους ανθρώπους λαμβάνοντας με αυτό τον τρόπο στήριξη.
Αρκεί και μόνο να ακούσουμε ένα "και εγώ φοβάμαι" για να μην νιώθουμε τόσο μόνοι. Με αυτό τον τρόπο θα έρθουμε σε επαφή με αυτό που φοβόμαστε, με αυτό που χρειαζόμαστε, με αυτό ή αυτούς που μας λείπουν. Τότε ίσως η έξοδος από τον εγκλεισμό μας φέρει πιο κοντά στον αυθεντικό εαυτό μας επιβεβαιώνοντας την ρήση ότι κάθε κρίση αποτελεί και ευκαιρία.
Μυρτώ Φραγκάτου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια