Ενοχές, ή κατά την μυθολογία Ερινύες, οι οποίες κυνηγούσαν τον ήρωα, που είχε διαπράξει κάποια ειδεχθή πράξη: Πως όμως συνδέονται με την καθημερινότητά μας; Ο Fritz Perls, πατέρας της ψυχοθεραπείας Gestalt τις είχε ορίσει ως ανεστραμμένη μνησικακία, με λίγα λόγια ως θυμό που έχει αντίστροφη κατεύθυνση.
Αντί λοιπόν ο θυμός για κάποιον άλλο να εκφραστεί, αντ’ αυτού επιστρέφει στο άτομο, το οποίο ταλαιπωρείται σκεπτόμενο τι θα έπρεπε να είχε πει ή κάνει διαφορετικά για να μην πληγώσει ή πληγωθεί. Μα σκεφτείτε τι θα συμβεί αν μετατρέψουμε ένα “Εγώ φταίω που σε εμπιστεύτηκα” σε ένα “Έχω θυμώσει μαζί σου, επειδή πρόδωσες ένα μυστικό που σου εμπιστέυτηκα”. Πόσο εύκολα έτσι οι ενοχές προς τον εαυτό θα γίνουν θυμός εκφρασμένος προς τον άλλο.
Μέσω των ενοχών η επαφή με το περιβάλλον διακόπτεται οδηγώντας το άτομο σε έναν εσωτερικό διάλογο με τον εαυτό του για το τι θα έπρεπε να είχε κάνει διαφορετικά. Ο θυμός από την άλλη πλευρά μας φέρνει σε επαφή με τον άλλο. Εκφράζοντας τον θυμό μας, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να ακουστούμε, να εκφράσουμε τι είναι αυτό που μας ενοχλεί και να θέσουμε τα όρια μας ως προς τις συμπεριφορές των άλλων.
Οι ενοχές συχνά προκαλούν θλίψη. Μία θλίψη μεταμφιεσμένη σε θυμό προς τα έσω, θυμό ανέκφραστο. Κάποιες φορές το άτομο νιώθει ότι θα ξεχειλίσει αν τον αφήσει να εκφραστεί. Και αν αυτό γίνει, θα είναι επειδή δεν είναι πια θυμός. Θα έχει γίνει οργή. Καταπίνοντας τον θυμό πληγώνεις τον εαυτό σου για να μην πληγώσεις τους άλλους. Κατά τον Αριστοτέλη ηθική είναι να φροντίζεις τον εαυτό σου, να τον προστατευεις. Μα κρατώντας τον θυμό σου, επιβαρύνεις τον οργανισμό σου, ο οποίος ψάχνει τρόπους να τον εκτονώσει. Και θα το κάνει με πλαγιους τρόπους, με ψυχοσωματικά και αυτοάνοσα. Τιμωρείς τον εαυτό σου για να μην “τιμωρήσεις” άλλους. Τα σιγανά ποταμάκια που κρύβουν την οργή τους, αυτά να φοβάσαι, λέει ο λαός. Γιατί είναι εκείνοι οι ήσυχοι άνθρωποι που μέσα τους βράζουν και όταν δεν αντέξουν άλλο το κράτημα θα εκτονώσουν τον θυμό ως οργή, ή θα υποφέρουν οι ίδιοι ψυχικά και σωματικά.
Ο λόγος που τον κρατάνε; Κάποιους, κάπου, κάποτε είτε τους απαγόρευσε το δικαίωμα στον θυμό ή τους τιμώρησε για αυτό. Και από τότε νομίζουν ότι κάτι τρομερό θα συμβεί αν αφήσουν τον θυμό να εκφραστεί. Συχνά οι γονείς συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση είτε απαγορεύοντας συνειδητά ή ασυνείδητα τον θυμό, όπως έχουμε αναφέρει και στο άρθρο “Παιδικός Θυμός”, είτε μπλοκάροντας τον μέσω των ενοχών. Σκέφτομαι τον έφηβο, που θυμώνει με τους γονείς που τον ελέγχουν, και εκείνοι του αντιπαραβάλλουν τις θυσίες που έχουν κάνει για εκείνον, με αποτέλεσμα ο θυμός να μετατρέπεται σε ενοχή, αφού δεν αναγνωρίζει τις θυσίες τους.
Την επόμενη φορά που θα νιώσετε ενοχή για κάτι, θα ήταν καλό να καταγράψετε ποιο ακριβώς ήταν το κακό, που κάνατε, και τι συνέπεια είχε για τους άλλους. Αυτός είναι ένας καλός τρόπος να έρθετε σε επαφή με τα πραγματικά γεγονότα και κατ' επέκταση και με τον θυμό σας.
Μυρτώ Φραγκάτου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια